به گزارش خبرگزاری «حوزه»، عرفان حلقه که با نام عرفان کیهانی نیز معروف است، یکی از فرقه های نوظهور می باشد طرفدارانی نیز داشته و حکم اعدام بنیانگذار آن نیز صادر شده است و در این نوشتار به تاریخچه و اهداف آن خواهیم پرداخت.
* تاریخچه
عرفان حلقه که نام دیگرش عرفان کیهانی است، از بدو شکل گیری آن کمتر از یک دهه می گذرد. این جریان در چهار پنج سال گذشته به صورتی جدی در کشور شروع به فعالیت و برگزاری دوره ها و کلاس هایی نموده است.
بنیان گذار این فرقه در درجه اول فردی است به نام محمد علی طاهری که به عنوان پایه گذار و موسس مطرح است و کتاب های اصلی این گروه هم به نام وی است؛ یعنی کتاب های انسان از منظر دیگر، بینش انسان، عرفان کیهانی، انسان و معرفت، موجودات غیر ارگانیک و کتاب چند مقاله.
در کنار طاهری در بدو فعالیت هم اقای اسماعیل منصوری لاریجانی نقش موثری را در تثبیت این گروه داشت؛ چراکه کتاب های طاهری گاهی با مقدمه آقای منصوری و در مواردی هم با شرح کتب طاهری، توسط آقای منصوری به چاپ رسیده است و وی مطالبی را به عنوان تطبیق گفته های طاهری با مفاهیم اسلامی بعنوان پاورقی نوشته است.[1]
لگوی اصلی این جریان شکلی است از نماد تائو گرفته شده است.
* مأموریت عرفان حلقه
در عرفان حلقه عنوان مي شود که «يکي از رسالت هاي ما اعتلاي عرفان ايران است»[2]. همچنین مؤلف عرفان کيهاني پيشگفتار کتابش را تحت عنوان «ايران و دنياي عرفان» تنظيم نموده است که بحث مفصلي در مورد «عرفان ايران» است. در همين مقدمه پيش از 10 بار واژه «عرفان ايران» تکرار شده است. آنچه در اين باب قابل ذکر است نگاه مؤلف به عرفان است.
روشن است که تمامي آيين ها و مکاتبي که نوعي از معنويت را عرضه کرده اند، در ابتدا کار خود را از مکان جغرافيايي خاصي شروع کرده اند و ايرادي ندارد که ما خاستگاه يک آيين را کشوري خاص يا منطقه جفرافيايي خاص بدانيم؛ اما جغرافيا تعيين کننده هويت يک عرفان نيست و براي بيان حقيقتِ يک عرفان از آموزه ها و تعاليم و مضامين بايد صحبت شود؛ نه از خاستگاه جغرافيايي آن.
مهمترين سوالي که در اينجا از مولف کتاب قابل پرسش است اين است که آيا عرفان بر آمده از دين است يا از جغرافيا؟ به عبارت روشن تر براي عارف شدن بايد سراغ دين رفت و تعريف عرفان را از متون ديني جويا شد يا اين که عرفان ارتباطي با اديان ندارد و مستقل از دين هم مي توان جوياي عرفان شد؟
واضح است اگر کسي ماهيت عرفان را ديني بداند و حقيقت عرفان را دينداري بداند در آن صورت بيش از آن که بر جغرافيا تاکيد کند، بر دين متمرکز مي شود و ماموريت خود را احياي آموزه هاي ديني (که پشتوانه عرفان محسوب محسوب می شود) معرفي مي کند.
لازم است مطلب بالا را با بيان ديگري توضيح دهيم:
آيا جوهره عرفان، حقيقتي است که فقط در دين و دينداري يافت مي شود يا اين که بدون دين و آموزه هاي وحياني هم مي توان به ساحت عرفان قدم گذاشت؟
با نگاه به متون عرفان حلقه روشن مي شود که آموزه هاي وحياني و تعاليم ديني حداکثر موّيد عرفان اند؛ نه مصدر و زير بناي عرفان. در عرفان حلقه گفته ميشود که نه تنها خاستگاه و زادگاه عرفان حلقه، بلکه ماهيت اين جريان و هويت آن، ايراني است.
آنچه از شواهد ديني و اسلامی در متون عرفان حلقه منعکس شده است، تنها با اين نگاه است که اديان الهي تاييد کننده عرفان اند و عرفان را پذيرفته اند، نه اين که راه انحصاري عرفان از اديان مي گذرد. به همين جهت است که پيروان ديگر مکاتب مانند مسيحيت و يهوديت، بدون اينکه احساس کنند به دين داري ـ طبق آموزه هاي ديني خودشان ـ نيازي دارند، با هدف دست يافتن به عرفان، در جلسات عرفان حلقه حضور مي يابند.
در عرفان حلقه از يک سو به شريعت و آداب و مناسک اديان دعوت نمي شود و اساساً خود را با اعتقادات و مباني هيچ يک از اديان درگير نمي کنند و از سوي ديگر تعاليم و آموزه هاي خود را نجات بخش و براي کسب رشد و تعالي، کافي ميدانند و پایان راه در عرفان حلقه را کمال مي دانند. چنان که آمده است: «هدف از اين شاخه عرفانی (عرفان حلقه) کمک به انسان در راه رسيدن به کمال و تعالي است، حرکتي از عالم کثرت به وحدت». [3]
جمله فوق حکايت گر این است که تعليمات خود را ـ بدون اينکه به آموزه هاي مطرح شده در اديان نياز ضروري پيدا شود ـ براي تکامل کافي مي دانند. بنابراين استفاده از آيات قرآن و روايات در متون عرفان حلقه، در حد شاهد و قرينه است نه در حد دليل.
* شاه کليد در عرفان حلقه
در عرفان حلقه بيش از همه يک کليد واژه برجسته مي شود و آن هم مفهوم «شبکه شعور کيهاني» است. شبکه شعور کيهاني چيست؟ چه نسبتي با خالق هستي دارد؟ آثار و فوايد اتصال با آن کدام است؟ از نظر مصداق خارجي با کداميک از آموزه هاي دين قابل تطبيق است؟ آيا منظور همان جايگاه نبوت و رسالت است؟ آيا اين شبکه تعبيري ديگر از ذات مقدس خداوند است؟ اساساً اين شبکه از طريق کدام پشتوانه و دليل علمي قابل اثبات است؟ اين ها پرسش هايي است که براي هر مخاطبي پيش مي آيد.
شبکه شعور کيهاني چنان در عرفان حلقه اهميت مي يابد که هم اساس اين عرفان تلقي مي شود و هم تمامي مراتب سلوک معنوي، انحصاراً با اتصال به اين شبکه دست یافتنی است.
«اساس اين عرفان بر اتصال به حلقه هاي متعدد «شبکه کيهاني» استوار است و همه مسير سير و سلوک آن، از طريق اتصال به اين حلقه ها صورت مي گيرد.»[4] اما بايد ديد تعريف شعور کيهاني چيست؟
در متون عرفان حلقه ادعا ميشود هستي متشکل از 3 عنصر است که يکي از آن سه، شبکه شعور کيهاني است.
«شبکه شعور کيهاني مجموع هوش، خرد و يا شعور حاکم بر جهان هستي است که به آن آگاهي نيز گفته ميشود و يکي از سه عنصر موجود در هستي است. سه عنصر فوق عبارتند از: ماده، انرژي و آگاهي»[5] البته جای دیگر می گویند از آن جا که اصل ماده هم از انرژی است، «جهان پیرامون ما از ماده و انزژی شکل گرفته است و در اصل فقط از انرژی».[6]
نیاز به توضیح است که شبکه شعور مندی کیهانی اولا نامی جدید برای خدا نیست. ـ که کسی تصور نکند نزاع یک نزاع لفظی است ـ چرا که وی این شبکه را مخلوق معرفی می کند.(چنان که در کتاب انسان از منظر دیگر، ضمن این که این شبکه را مجموع هوش و خرد حاکم بر هستی می داند، آن را دارای خالق معرفی می کند.[7] بماند که قدرت و نقشی که وی به این شبکه میدهد، از حیث نظری و مفهومی هیچ جایی برای حضور خدا نمی گذارد و بعلاوه در عرصه عمل با وجود این شبکه و کارکردهایی که به آن نسبت داده می شود، نیاز عینی و خارجی به تاثیر خدا و ضرورت ارتباط گیری با او احساس نمی شود.
دوم این که مراد از این شبکه، کانال های ارتباطی با خدا که در ادیان الهی معرفی می شود ـ که از آن ها به رسولان الهی و معصومین یاد می شود ـ هم نیست؛ چرا که در متون عرفان حلقه، پیامبران به عنوان انسان های صاحب تجربه شخصی عرفانی معرفی می شوند، نه افرادی که برنامه اداره زندگی بشر با زبان ایشان بیان می شود و ماموریت انسان ها در سایه تعلیمات ایشان تعریف می شود.
وی می گوید: «عامل مشترک فکری بین همه انسان هاو یا به عبارتی زیربنای فکری همه انسان ها، شعور حاکم بر جهان هستی است. در این تفکر، این عامل مشترک« شبکه شعور حاکم بر هستی» نامیده می شود.»[8] در فرازهای بعدی حقیقتِ شعور کیهانی بیشتر روشن می شود.
پی نوشت
[1] . البته وی در سال 89 با جریان حلقه اصطکاک پیدا کرد و فرقه عرفان حلقه ایشان را ـ که به عنوان تایید نظام از شخصیتش استفاده های تبلیغی زیادی برده بود ـ از دست داد. منصوری لاریجانی در یکی از مصاحبه هایش ( که در اواخر سال 89 منتشر شد)، اظهار کرد که منظور من نقد این فرقه بوده است. اما واقعیت این است که مقدمه اقای منصوری بر کتاب انسان از منظر دیگر پر است از تعریف و تمجید های بلند از طاهری. مثلا کلماتی مثل الهامات سبوحیه استاد طاهری و یا مجاهدت های استاد طاهری به قلم اقای منصوری در مقدمه این کتاب ها نشان گر تایید و حتی تبلیغ جریان عرفان حلقه توسط آقای منصوری لاریجانی است. از طرف دیگر گفته های طاهری که اساسا با بسیاری از مبانی اندیشه دینی سازگاری ندارد، با تفسیر و تاویل های اقای منصوری، در ظهور آن ـ ظهور اولیه ـ تصرف شده و تلاش شده از ایجاد احتمال در مورد غیر دینی بودن تعلیمات طاهری در ذهن خواننده جلوگیری کند و در موارد زیادی تاویلات و حمل های غیر واردی را بر ظواهر کلام طاهری تحمیل کند. وی در مقدمه کتاب عرفان کیهانی تصریح کرده که آموزه های عرفان حلقه با اصطلاحات و تعابیر عرفان اسلامی مطابقت دارد. چنین سهوهایی از اقای منصوری باعث شد که بسیاری از اقشار متدین به اعتماد چهره مذهبی و تشخص رسانه ای وی ـ که در برنامه های تلویزیونی به عنوان مجری و کارشناس عرفان اسلامی حضور داشت ـ در کلاس ها و دوره های عرفان حلقه حضور پیدا کنند والبته اعلام برائت دیر هنگام آقای منصوری باعث اعتراض بسیاری از این افراد گردید. وی علت این کناره گیری را عدم التزام سردمداران عرفان حلقه به مسائل شرعی ـ مثلا نماز نخواندن طاهری و اختلاط در جلسات عرفان حلقه ـ بیان کرده است. درست است که سران عرفان حلقه به خوبی دریافته اند که دیگر اقای منصوری لاریجانی را در کنار خود نخواهند داشت، اما هنوز بدنه این جریان از تاییدات آقای منصوری حرف می زنند و خیال می کنند که اقای منصوری واقعا از عرفان حلقه جدا نشده است. البته نقش سران عرفان حلقه در کتمان این خبر و عدم ذکر آن در جلسات عمومی عرفان حلقه را نباید نادیده گرفت، چرا که ایشان از بابت انتشار این خبر نه فقط سودی نمی بردند، بلکه از آن جا که این خبر، احتمال انحرافی بودن عرفان حلقه را تقویت می کرد، عملا تیشه به ریشه خود به شمار می رفت.
[2] . انسان از منظر ديگر ص 60
[3] . عرفان کيهاني ص 56
[4] . انسان از منظر ديگر، ص 25
[5] . انسان از منظر ديگر ص 20
[6] . انسان از منظر دیگرص36
[7] . همان ص 20 به بعد
منبع: پایگاه اطلاع رسانی استاد انصاریان
